دستورالعمل پذیرش انبار و صدور، معامله و تسویه گواهی سپرده کالایی
دستورالعمل پذيرش انبار و صدور، معامله و تسويه گواهي سپرده كالايي
مصوب 1394/03/05 هیئت مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار
در راستاي فراهم سازي زيرساخت مربوط به معامله اوراق گواهي سپرده كالايي در بازار سرمايه و همچنين امكان توثيق گواهي سپرده كالايي، اين دستورالعمل در اجراي بند اول يكصد و ششمين صورتجلسه شوراي عالي بورس و اوراق بهادار مورخ 12/03/1393 و بمنظور فراهم كردن مقدمات اجراي ماده 33 قانون افزايش بهره وري بخش كشاورزي و منابع طبيعي و بند ج ماده 99 قانون برنامه 5 ساله پنجم توسعه، در 71 ماده و 25 تبصره در تاريخ 05/03/1394 به تصويب هيات مديره سازمان رسيد و در تاريخ های 04/03/1395 و 28/12/1397 و 24/02/1399 و 26/03/1399 و 11/04/1399 و 08/10/1399 اصلاح شد.
كليه اصطلاحات و واژه‌هايي كه در قانون بازار اوراق بهادار، آيين‌نامه ها و دستورالعمل‌هاي مربوطه به كار رفته‌اند، به همان معاني در اين دستورالعمل نيز كاربرد دارند مگر اينكه در اين دستورالعمل تعريف يا معني ديگري به آنها اختصاص داده شده باشد. تعريف ساير اصطلاحات و واژه ها در اين دستورالعمل به شرح زير ميباشد:
انبار: مكان فيزيكي حفاظت شده با محدودۀ معيني است كه به منظور دريافت و نگهداري كالاي سپرده گذاران اختصاص داده شده و بر اساس ضوابط و الزامات اين دستورالعمل توسط بورس به عنوان انبار تحت نظارت، پذيرفته شده است.
انباردار: شخص حقيقي يا حقوقي طرف قرارداد است كه به تشخيص بورس مطابق اين دستورالعمل صلاحيت لازم را داشته و نگهداري كالاهاي سپرده شده به انبار و انجام ساير وظايف تعيين شده در اين دستورالعمل براي انباردار را بر عهده دارد.
بورس: يكي از بورس‌هاي كالايي تحت نظارت سازمان كه گواهي سپرده كالايي در آن مورد معامله قرار مي‌گيرد
.بند 4:
تاريخ انقضاي اعتبار گواهي سپرده كالايي: تاريخي است كه شركت سپردهگذاري مركزي با توجه به تاريخ انقضاي كالا بر اساس اعلام انباردار در زمان صدور هر گواهي سپرده كالايي در آن درج مي نمايد.
تاريخ انقضاي كالا: تاريخي است كه انباردار با توجه به كيفيت كالا و با رعايت استانداردهاي ابلاغي بورس در زمان صدور هر قبض انبار در آن درج مي نمايد.
تحويل: تحويل كالا به صورت فيزيكي از انبار به دارنده گواهي سپرده كالايي ميباشد.
حذف شد.
سامانه: سيستم رايانه‌اي است كه عمليات ثبت اطلاعات كالا و صدور و معاملۀ گواهي سپرده كالايي از طريق آن صورت مي‌گيرد.
سپرده‌گذار: شخصي است كه اقدام به سپردن كالا به انبار مي نمايد.
شركت سپردهگذاري مركزي: منظور شركت سپردهگذاري مركزي اوراق بهادار و تسويه وجوه مي باشد.
قبض انبار: سندي است كه در قبال سپردن كالا به انبار توسط انباردار با شرايط مندرج در اين دستورالعمل صادر ميگردد.
گواهي پذيرش: سندي است كه بورس پس از احراز شرايط انبار و صلاحيت انباردار صادر نموده و به موجب آن انباردار مي تواند قبض انبار كالاهاي سپرده شده در انبار را مطابق اين دستورالعمل صادر نمايد.
گواهي سپرده كالايي: ورقۀ بهاداري است كه به موجب اين دستورالعمل صادر مي شود و مؤيد مالكيت دارندۀ آن بر مقدار معيني كالاي سپرده شده در انبار است و پشتوانۀ آن قبض انباري است كه توسط انباردار صادر مي‌شود.
شخصي است كه وثيقه به نفع او انجام مي‌پذيرد.
گره معاملاتی: وجود صف خرید یا فروش به میزان تعیین شده طبق ماده 20 مکرر 1 در هر یک از نمادهای گواهی سپرده کالایی به مدت یک ساعت، است.
صدور گواهي پذيرش انبار منوط به ارايه مدارك و اطلاعات زير است:
تقاضانامه صدور گواهي پذيرش انبار مطابق فرمت بورس با ذكر ظرفيت ريالي مورد تقاضا
اطلاعات انبار از قبيل نام، مشخصات و ظرفيت مطابق فرمت بورس
مدارك مالكيت يا اجاره انبار.
بيمه نامۀ معتبري كه جهت پوشش كامل خسارات احتمالي به انبار و كالاهاي موجود در آن، حداقل در سقف ظرفيت ريالي مورد تقاضا باشد.
اطلاعات در خصوص شرايط فني انبار، مطابق با ضوابط فني و استانداردهاي انبارهاي مورد پذيرش بورس كه بازرسي هاي مورد نياز در اين خصوص توسط بورس و يا شركت بازرسي مورد تاييد بورس، صورت مي پذيرد.
مشخصات كامل هويتي انباردار شامل:
و-1) در مورد اشخاص حقيقي: نام و نام‌خانوادگي، شمارۀ شناسنامه، كد ملي، آدرس محل سكونت و تصوير مدارك شناسايي
و-2) در مورد اشخاص حقوقي: نام، كد اقتصادي، شناسۀ ملي، اساسنامه، آگهي تاسيس و آخرين تغييرات آن بر اساس روزنامۀ رسمي و مشخصات كامل هويتي مديران طبق بند ( و–1)
اطلاعات لازم در خصوص توانايي فني مطابق ضوابط بورس
اطلاعات تضاميني كه انباردار مي تواند براي پوشش جبران خسارت هاي احتمالي كه طبق عرف، قوانين و اين دستورالعمل به عهدۀ وي است ارائه دهد و همچنين اطلاعات مربوط به توانايي مالي انباردار بر اساس ضوابط شركت سپرده گذاري مركزي.
بورس موظف است ظرف مدت حداكثر 15 روز از دريافت تقاضانامه صدور گواهي پذيرش، نتيجۀ بررسي‌هاي خود را مبني بر پذيرش يا عدم پذيرش به انباردار متقاضي اعلام نمايد. در صورت عدم پذيرش، دلايل آن بايد به متقاضي اعلام گردد و در صورت پذيرش، موضوع بايد توسط بورس طي موافقت اوليه كه در آن شرايط پذيرش قيد مي گردد، به متقاضي اعلام شود. صدور گواهي پذيرش پس از احراز شرايط مندرج در موافقت اوليه و ارايه اطلاعات و مدارك مثبته در اين زمينه، ظرف حداكثر بيست روز توسط بورس صورت خواهد گرفت. موافقت اوليه براي صدور گواهي پذيرش منوط به احراز شرايط زير است:
1- اطلاعات و مدارك طبق مادۀ 2 اين دستورالعمل به طور كامل ارائه شده باشد.
2- انبار شرايط و توانايي فني را به تشخيص بورس مطابق ضوابطي كه تعيين نموده است داشته باشد.
3- به تشخيص بورس، بيمه نامۀ معرفي شده از طرف متقاضي معتبر بوده و براي پوشش خسارات احتمالي كه طبق عرف، قوانين و اين دستورالعمل جبران آنها به عهدۀ انبار دار است، كفايت كند.
4- تضامين معرفي شده و توانايي مالي انباردار بر اساس ضوابطي كه شركت سپرده گذاري تدوين نموده است به تشخيص آن شركت كافي باشد.
5- كارمزد پذيرش طبق مقررات مربوطه توسط انباردار پرداخت شده باشد.
گواهي پذيرش براي مدت يكسال صادر مي شود و تمديد آن منوط به ارايه تقاضاي تمديد توسط انباردار و پرداخت كارمزد تمديد گواهي پذيرش طبق مقررات مربوط حداقل يك ماه قبل از اتمام اعتبار گواهي پذيرش و تداوم شرايط مندرج در اين ماده به تشخيص بورس مي باشد
انبار گواهي سپرده كالاهاي گرانبها بايد خزانه يكي از بانك هاي داراي مجوز از بانك مركزي جمهوري اسلامي ايران و يا مكان مورد تأييد بورس باشد.
در صورت عدم تمايل انباردار به تمديد گواهي پذيرش، وي بايد حداقل يك ماه پيش از اتمام مدت گواهي پذيرش خود، جهت تعيين تكليف كالاهاي موجود در انبار، موضوع را به بورس اطلاع رساني نمايد، تا مطابق تبصره 1 ماده 14 اين دستورالعمل اقدام شود.
انباردار موظف است شرايط اعلامي توسط بورس يا شركت هاي بازرسي مورد تاييد بورس را براي بازرسي كامل انبار در هر زمان فراهم آورد.
در صورت مشاهده مغايرت شرايط انبار با ضوابط فني و استانداردهاي انبارهاي مورد پذيرش، بورس موضوع را كتباً و با ذكر ايرادات و تعيين مهلت لازم جهت رفع ايرادات به انباردار اطلاع مي‌دهد.
در صورت عدم رفع ايراد ظرف مهلت مقرر توسط انباردار، بورس بر اساس مواد 13 و 14 اين دستورالعمل اقدام مي‌نمايد.
انباردار نبايد نسبت به پذيرش كالا بيش از ظرفيت مقداري و ريالي مورد تاييد بورس، اقدام كند در غير اين صورت براي كالاهاي سپرده شده بيش از ظرفيت ياد شده گواهي سپردۀ كالايي صادر نخواهد شد و جبران هر گونه خسارت وارده به سپرده گذار بر عهدۀ انباردار خواهد بود.
هرگونه تغيير در ظرفيت مجاز دريافت كالا توسط انبار، با درخواست انباردار و پس از ارايه مستندات كافي مبني بر تطبيق شرايط موضوع بندهاي 2 تا 5 مادۀ 3 با شرايط جديد، به بورس و شركت سپرده گذاري حسب مورد و تاييد بورس امكان‌پذير است.
انباردار موظف است در هر يك از موارد زير، مراتب را در اسرع وقت به بورس اطلاع دهد:
1- ورشكستگي انباردار،
2- هرنوع وضعيت يا اقدامي كه موجب توقف يا اخلال عمده در سپردن كالا در انبار يا خروج كالا از انبار مي شود از جمله ممنوعيت فعاليت انبار يا انباردار، توقيف اشخاص و اموال مرتبط با فعاليت انبارداري و پلمپ انبار و معابر مرتبط با انبار توسط مقامات ذيربط،
3- هرگونه تغيير در اطلاعات ارائه شده در هنگام پذيرش، موضوع ماده 2 اين دستورالعمل،
4- هرگونه تغيير شرايط انبار نسبت به شرايطي كه بورس براي انبار به انباردار اعلام نموده است.
5- هر گونه تغيير در مفاد قرارداد بيمه نامۀ كالاي سپرده شده در انبار و مكاتبات بين انباردار و شركت بيمۀ مربوطه كه بر قرارداد ياد شده تاثير دارد.
6- ساير اطلاعات مورد درخواست بورس در چارچوب مقررات.
مسئوليت نگهداري كالا بر عهدۀ انباردار بوده و در صورت ورود هرگونه خسارت به كالاهاي سپرده شده به هر علت، انباردار مسئول جبران خسارت وارده به زيان‌ديدگان ميباشد.
در صورتي كه در اثر بروز هرگونه خسارت و نقصان (كمي و كيفي) در كالاهاي انبار شده، بخشي از كالا سالم باقي بماند، كالاي سالم باقيمانده به روش تسهيم به نسبت، به دارنده گواهي سپرده كالايي تحويل مي گردد مگر اينكه انباردار و دارنده گواهي سپرده كالايي به نحو ديگري توافق نمايند. پس از تسهيم به نسبت، مقادير تخصيص يافته به دارنده گواهي سپرده كالايي بر حسب واحد تحويل به پايين گرد مي شود.
انباردار موظف است هزينه هاي انبارداري (بابت نگهداري كالا) و هزينه كارشناسي و ارزيابي (مانند هزينه كارشناسي تأييد اصالت مقاطع فلزات گرانبها) را در چارچوب سقف مصوب بورس و با توافق بورس تعيين و قبل از دريافت كالا از طريق سامانه بورس اطلاع رساني نمايد. ساير هزينه هاي جانبي (خدمات انبارداری) با اعلام بورس تعيين مي شود.
در صورتي كه كالا توسط انباردار استاندارد تشخيص داده نشود، هزينه هاي كارشناسي و ارزيابي مربوطه به سپرده گذار عودت داده نخواهد شد.
انباردار موظف به رعايت استانداردهاي انبارداريمصوب بورس و انجام اقدامات ضروري و پيشگيرانۀ موردنياز، جهت اطمينان از حفظ كميت و كيفيت محصول در دوره نگهداري ميباشد.
در صورت عدم ايفاي هريك از تعهدات انباردار مطابق با اين دستورالعمل و ساير مقررات مربوط، بورس مي‌تواند هر يك از اقدامات ذيل را انجام دهد:
ا. اخطار كتبي.
ب. كاهش ظرفيت پذيرش كالا توسط انبار.
ج. تعليق گواهي پذيرش حداكثر به مدت 6 ماه.
در صورت تعليق گواهي پذيرش، انباردار نمي‌تواند در مدت تعليق نسبت به دريافت كالاي جديد اقدام نمايد، ليكن گواهي سپرده كالايي انبار تعليق شده همچنان از قابليت معامله در بورس برخوردار خواهد بود.
در صورت وقوع موارد زير، گواهي پذيرش انبار لغو مي‌شود:
ا. در صورت تداوم تعليق گواهي پذيرش بيش از 6 ماه و عدم رفع موجبات تعليق.
ب. در صورت انحلال يا ورشكستگي انباردار.
ج. در صورت نقض تعهدات اساسي انباردار به تشخيص بورس.
در صورت لغو گواهي پذيرش يا عدم تمديد آن، گواهي سپرده كالايي صادر شده قابليت معامله در بورس را نخواهد داشت. در اين صورت، بورس موضوع را اطلاع‌رساني نموده و مهلتي را براي مراجعۀ دارندگان گواهي سپرده كالايي به انبار ذيربط اعلام مي‌نمايد. در صورت لغو گواهي پذيرش، انباردار موظف به پرداخت خسارت به ميزان سه درصد ارزش كالاي سپرده‌شده در انبار به دارنده گواهي سپرده كالايي ميباشد. چنانچه خسارتي بيش از ميزان ياد‌شده به دارنده گواهي سپرده كالايي وارد شده باشد، وي مي‌تواند موضوع را از طريق مراجع ذيصلاح قانوني پيگيري نمايد.
شركت سپردهگذاري مركزي در صورت وجود تضامين داراي قابليت نقدشوندگي و امكان پرداخت خسارت از آن محل، نسبت به پرداخت خسارت سه درصدي موضوع تبصره 1 پس از مطالبه دارندگان گواهي سپرده كالايي اقدام مي‌نمايد. ظرف 2 ماه پس از گذشت مهلت مذكور در تبصره 1، در صورت عدم طرح دعوي از سوي دارندگان گواهي سپرده كالايي، تضامين توديع شده آزاد و به انباردار مربوطه مسترد ميگردد.
پذيرش كالا در انبار، مستلزم تكميل فرم درخواست ارزيابي و پذيرش كالا، انطباق با استانداردهاي اعلامي توسط بورس و ارائۀ مدارك و مستندات زير توسط سپرده‌گذار به انبار است:
1- مدارك و اطلاعات قابل ارائه توسط اشخاص حقيقي:
ا. نام و نام خانوادگي، شمارۀ شناسنامه، كدملي، اقامتگاه و كد پستي.
ب. تصوير مدارك شناسايي.
ج. شمارۀ حساب بانكي.
د. ساير اطلاعات در صورت لزوم به تشخيص بورس.
1- مدارك و اطلاعات قابل ارائه توسط اشخاص حقوقي شامل:
ا. كداقتصادي، شناسۀ ملي، آگهي روزنامۀ رسمي، آگهي تاسيس، اساسنامه، اقامتگاه و كد پستي.
ب. شماره حساب بانكي.
ج. ساير اطلاعات در صورت لزوم به تشخيص بورس.
مستندات مربوط به اطلاعات فوق، بايد توسط انباردار نگهداري شده و در صورت درخواست بورس، شركت سپردهگذاري مركزي و ساير مراجع ذيصلاح، در اسرع وقت ارائه شود.
انباردار موظف است نسبت به نمونه برداري، ارزيابي كيفي و توزين كالا مطابق با استانداردهاي اعلامي توسط بورس اقدام نموده و مشخصات كالا را با كالاي پذيرفته شده در بورس تطبيق دهد و در گواهي سپرده كالايي صادره درج نمايد.
در صورت عدم پذيرش كالا، انباردار موظف است دلايل عدم پذيرش را به سپرده‌گذار اعلام نمايد.
هماهنگي با انبارها جهت سپردن كالا به انبار بر عهدۀ خود سپرده‌گذار ميباشد.
ملزومات ارزيابي كيفي شامل ايجاد آزمايشگاه در انبار با به كارگيري كارشناس ارزيابي كيفي يا ارائۀ مستنداتي دال بر انعقاد قرارداد همكاري با يكي از آزمايشگاهها يا شركت‌هاي بازرسي مورد تاييد سازمان ملي استاندارد ايران است.
مسئوليت صحت ارزيابي‌هاي انجام شده و مشخصات مندرج در گواهي سپرده كالايي به طور كامل برعهده انباردار است و در صورت وجود هرگونه مغايرت در مشخصات كمي و كيفي مندرج در گواهي سپرده كالايي با كالاي تحويل شده، جبران خسارات وارده با انباردار ميباشد.
انباردار پس از نمونه‌برداري و توزين و انجام بررسي‌هاي موردنياز جهت تعيين كيفيت و كميت كالا، فرم گواهي ارزيابي كالا را تكميل و پس از اخذ تاييد سپرده‌گذار، آن‌را به وي ارائه مي‌دهد.
راه اندازی معاملات، پذیرش و لغو پذیرش گواهی سپرده کالایی درخصوص کالاهایی که منطبق بر مشخصات و استاندارد یکی از کالاهای پذیرش شده در بورس است، به تصویب هیئت مدیره بورس میرسد. هیئت مدیره بورس برای هر یک از گواهی‌های سپرده کالایی، حداقل موارد زیر را تعیین می‌کند:
درخصوص کالاهایی که سابقاً در بورس پذیرفته نشده‌اند، طبق بخش سوم دستورالعمل پذیرش کالا و اوراق بهادار مبتنی بر کالا در بورس کالای ایران، تحت عنوان پذیرش اوراق بهادار مبتنی بر کالا اقدام می‌شود. تبصره 2:
کالای پذیرفته شده در بازار فرعی بورس، مشمول این ماده نبوده و لازم است فرآیند پذیرش آن طبق دستورالعمل پذیرش کالا و اوراق بهادار مبتنی بر کالا انجام شود.
بورس موظف است موارد تعیین شده موضوع ماده 20 مکرر 1 را حداقل سه روز کاری قبل از آغاز معاملات گواهی سپرده مربوطه و هرگونه تغییرات آن را حداقل یک روز کاری قبل از اعمال، از طریق تارنمای اصلی خود به اطلاع عموم برساند.
انباردار پس از ارزيابي كالا اقدام به ثبت اطلاعات زير در سامانه نموده و قبض انبار را طبق فرمت شركت سپردهگذاري مركزي صادر مي‌نمايد. اطلاعات مندرج در قبض انبار حداقل شامل موارد زير است:
ا. شماره قبض انبار.
ب. نام و آدرس انبار.
ج. نام و نوع كالا.
د. كيفيت و وزن كالا بر اساس گواهي ارزيابي كيفي و كمي.
ه. تاريخ انقضاء كالا.
و. نام و آدرس سپرده‌گذار كالا.
ز. تاريخ صدور.
ح. محدود بودن مدت اعتبار قبض انبار تا زمان صدور گواهي سپرده كالايي.
در صورت تاييد اطلاعات توسط سپرده‌گذار، نسخه چاپي قبض انبار توسط وي امضاء شده و تصوير آن در سامانه به عنوان مستندات، جهت صدور گواهي سپرده كالايي ثبت ميگردد. در هر صورت قبض انبار تحويل سپرده گذار نمي گردد.
پيش از صدور گواهي سپرده كالايي، در صورتي كه سپرده‌گذار براي نخستين بار اقدام به سپردن كالا به انبارهاي مورد تاييد بورس مي‌نمايد، انباردار اطلاعات موردنياز را جهت صدور كد معاملاتي به شركت سپردهگذاري مركزي ارائه مي‌كند.
پس از صدور قبض انبار مورد تاييد سپرده‌گذار، شركت سپردهگذاري مركزي به پشتوانه قبض انبار صادره، اقدام به صدور گواهي سپرده كالايي مي‌نمايد. مندرجات گواهي سپرده كالايي شامل موارد ذيل است:
ا. شماره قبض انبار كه گواهي سپرده كالايي بر اساس آن صادر شده است.
ب. شماره گواهي سپرده كالايي.
ج. نام و كد پذيرش انبار.
د. نام و نوع كالا.
ه. وزن كالا و خطاي مجاز تحويل.
و. كيفيت كالا و خطاي مجاز آن.
ز. تاريخ انقضاي اعتبار گواهي سپرده كالايي جهت عرضه و معامله.
ح. نام دارنده گواهي سپرده كالايي.
ط. تاريخ صدور.
ي. امضاء و مهر انباردار.
ك. درج عبارتي مبني بر اينكه "مندرجات دستورالعمل پذيرش انبار و صدور، معامله و تسويه گواهي سپرده كالايي به منزله توافق في‌مابين خريدار و فروشنده گواهي سپرده كالايي است."
ل. ساير موارد به تشخيص بورس يا شركت سپردهگذاري مركزي.
در صورت تاييد مندرجات وارد شده در سامانه، سپرده‌گذار آن را تاييد و امضاء مي‌نمايد. امضاي سپرده‌گذار به معناي پذيرش قوانين و ضوابط بورس و انبار است. انبار، رسيد چاپي گواهي سپرده كالايي صادره را به سپرده‌گذار ارائه مي‌نمايد. مسئوليت حقوقي صحت مندرجات گواهي سپرده كالايي بر عهدۀ انباردار مربوطه است.
پس از تاريخ انقضاي اعتبار گواهي سپرده كالايي، گواهي مذكور قابليت معامله در بورس را نخواهد داشت. بورس، آخرين روز معاملاتي را بر اساس تاريخ انقضاي اعتبار گواهي سپرده كالايي تعيين و اطلاع رساني مي‌نمايد.
جهت عرضۀ گواهي سپرده كالايي در بورس، دارنده گواهي سپرده كالايي موظف است به يكي از كارگزاران مجاز بورس مراجعه و ضمن تكميل فرم سفارش فروش، مدارك مربوط به گواهي سپرده كالايي را به وي ارائه نمايد.
به منظور عرضۀ گواهي سپرده كالايي، بورس اطلاعات مربوط به نماد معاملاتي را به شركت مديريت فناوري بورس تهران و شركت سپردهگذاري مركزي ارايه مي‌نمايد
به منظور ممانعت از خروج كالا از انبار در فاصله زماني ميان ثبت سفارش فروش تا پايان جلسۀ معاملاتي، كارگزار اطلاعات مربوطه را به شركت سپردهگذاري مركزي اطلاع داده تا شركت مزبور، مراتب را به انباردار منعكس نمايد.
انجام معاملات به روش حراج پيوسته به شرح زير ميباشد:
پيش گشايش: مرحله ابتدايي معاملات است كه در آن امكان ورود، تغيير يا حذف سفارش وجود دارد ليكن معامله اي انجام نميشود.
مرحله گشايش: اين مرحله بلافاصله پس از مرحله پيش‌گشايش است و در آن، سفارشهاي موجود در سامانه معاملات براساس ساز وكار حراج تك قيمتي انجام مي‌شود.
مرحله پيوسته: اين مرحله‌پس از انجام مرحله گشايش شروع و در آن به محض تطبيق قيمت سفارشهاي وارد شده به سامانه معاملاتي، معامله انجام مي‌شود.
مرحله حراج تك قيمتي پاياني: اين مرحله پس از خاتمه مرحله پيوسته شروع مي‌شود. طي اين مرحله امكان ورود، تغيير يا حذف سفارش توسط كارگزاران وجود دارد ليكن معاملهاي انجام نميشود. در پايان اين مرحله سفارشهاي موجود در سامانه معاملات براساس سازوكار حراج تك قيمتي اجرا مي‌شود.
مرحله معاملات پاياني: مرحله پاياني جلسه معاملاتي است كه طي آن ورود سفارش و انجام معامله صرفاً با قيمت پاياني امكان‌پذير است.
انجام مراحل يك و دو فوق الزامي است. انجام مراحل سه الي پنج پس از تصويب در هيات مديره بورس و اطلاع رساني آن حداقل سه روز كاري قبل از اعمال، امكان پذير ميباشد.
هيات مديره بورس مي‌تواند در روش حراج پيوسته، زماني را خارج از جلسه معاملات، براي ورود سفارشها تعيين نمايد.
طول مدت هر يك از مراحل فوق توسط هيات مديره بورس تعيين و حداقل 3 روز كاري قبل از اعمال اطلاع‌رساني ميگردد. تغيير طول مدت مراحل فوق حين جلسه معاملات مجاز نميباشد.
در صورت وقوع شرايطي كه قيمت مندرج در سفارشات ارسال شده در مرحله پيش گشايش به تشخيص بورس نامتعارف باشد، بورس مجاز است تا بهبود شرايط از اجراي مراحل بعدي معاملات ممانعت بعمل آورد.
در پايان آخرين روز معاملاتي تعيين شده توسط بورس براي هر گواهي سپرده كالايي، نماد معاملاتي آن جهت انجام امور تحويل متوقف خواهد شد.
در صورت وجود اطلاعات يا وقوع شرايط اضطراري كه تاثير با اهميتي بر قيمت گواهی سپرده کالایی يا تصميم مشتریان دارد بورس مي‌تواند حسب مورد نسبت به تحدید دامنه نوسان اقدام یا معاملات را حداكثر به مدت یک روز معاملاتي متوقف نموده و مراتب را قبل از اعمال اطلاع‌رسانی و موضوع را جهت رفع موارد توقف پيگيري نمايد.
توقف معاملات بيش از یک روز معاملاتي تا سه روز با موافقت "سازمان" امكان‌پذير ميباشد. توقف معاملات بیش از سه روز با موافقت "شورا" امکان‌پذیر است.
در صورت توقف دائمی نماد معاملاتی گواهی سپرده کالایی با نظر "شورا"، گواهی سپرده کالایی انبارهای صادر کننده، منقضی شده و قابلیت معامله در بورس را نخواهد داشت و سپرده‌گذار موظف است ظرف مدت تعیین و اطلاع رسانی شده توسط بورس، وفق مواد بخش دهم اقدام به تحویل کالا از انبار نماید. همچنین بورس موظف است در خصوص عدم مراجعه سپردهگذاران برای تحویل کالا طی مهلت مقرر، تصمیمگیری و پس از خروج تمامی کالاها از انبار، مطابق با مواد بخش نهم این دستورالعمل با انباردار تسویه نماید.
در صورت بروز گره معاملاتی چنانچه حداقل یک ساعت به پایان جلسه معاملاتی باقی مانده باشد، با تشخیص مدیر عامل بورس کلیه نمادهای گواهی سپرده کالایی در آن گروه کالایی به مدت 15 دقیقه متوقف و دامنه نوسان کلیه نمادهای آن گروه کالایی همزمان تا 2 برابر دامنه نوسان موجود افزایش خواهد یافت و مرحله پیش گشایش به مدت 15 دقیقه و سپس حراج تک قیمتی اجرا خواهد شد.
توثیق گواهی سپرده کالایی مشمول مقررات این بخش است. در موارد سکوت، توثیق گواهی سپرده کالایی با رعایت دستورالعمل توثیق اوراق بهادار مصوب 29/3/1389 هیئت مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار، انجام می‌پذیرد.
وثیقه گذار به منظور توثیق گواهی سپرده کالایی پس از تکمیل فرم‌های مربوطه وفق فرمت شرکت سپرده‌گذاری مرکزی نسبت به ارسال آن به شرکت مذکور اقدام می نماید. همچنین وثیقه گیر نیز می‌تواند با داشتن وکالتنامه رسمی متضمن اعطای اختیار توثیق گواهی سپرده کالایی مربوطه، به نمایندگی از وثیقه گذار نسبت به تکمیل فرم‌های مذکور و ارسال آن به شرکت سپرده گذاری مرکزی اقدام نماید.
انجام مراتب توثیق گواهی سپرده کالایی منوط به ارائه مستندات موید پرداخت کارمزد مصوب و وکالتنامه رسمی متضمن اعطای اختیار فروش گواهی سپرده کالایی مربوطه و ترخیص آن وفق فرمت شرکت سپرده گذاری مرکزی توسط وثیقه گذار به وثیقه گیر است.
وثيقه‌گير مکلف است در قالب فرمت شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اذن فروش گواهی سپرده کالایی به وثیقه گذار را بصورت مکتوب به شرکت سپردهگذاري مركزي ارائه نماید.
در صورت تكميل و ارسال مدارك مطابق بندهای قبل، شركت سپردهگذاري مركزي نسبت به اعمال توثیق در سامانه و اعلام مراتب به کارگزار ناظر اقدام می‌نماید.
کارگزار ناظر مکلف است بلافاصله پس از اعلام شرکت سپرده‌گذاری مرکزی مبنی بر توثیق گواهی سپرده کالایی، نسبت به اعمال محدودیت کارگزار ناظر بر روی کد وثیقه اوراق گواهی سپرده کالایی توثیق شده اقدام نماید. کارگزار ناظر موضوع این ماده مورد تراضی طرفین بوده و طبق فرمت شرکت سپرده‌گذاری مرکزی به آن شرکت اعلام می‌گردد.
تغییر کارگزار ناظر صرفا حسب درخواست وثیقه‌گیر امکان‌پذیر است و مسئولیت‌های ناشی از این تغییر بر عهده وثیقه‌گیر است.
کارگزار ناظر مکلف است در صورت وصول درخواست از جانب وثیقه گیر نسبت به رفع محدودیت ناظر از کد مسدودی توثیق اقدام نماید.
وثيقه‌گير مي‌تواند ضمن تکمیل فرم مربوطه طبق فرمت شرکت سپرده گذاری مرکزی با ارائة درخواست مكتوب به شركت سپردهگذاري مركزي از آخرين وضعيت گواهي‌هاي سپرده كالايي وثيقه شده به نفع وي اطلاع حاصل نمايد.
مسئوليت تقویم و پایش ارزش گواهي سپرده كالايي و بررسی تاریخ انقضای اعتبار آن منحصراً بر عهدۀ وثيقه گير است.
چنانچه نماد گواهی سپرده کالایی مورد وثیقه وفق ماده 30 مکرر 2 بصورت دائمی متوقف گردد هرگونه توافق فی مابین وثیقه‌گیر، وثیقه گذار و انباردار تابع سایر قوانین و مقررات می‌باشد.
فروش کالا یا ترخیص کالا از انبار با اعمال وكالت‌نامه موضوع بند ب مادۀ 31 اين دستورالعمل توسط وثیقه گیر یا بموجب حکم مرجع ذیصلاح قانونی، مطابق قوانين و مقررات حاكم بر بازار سرمايه، انجام می شود. خروج كالا از انبار منحصراً منوط به ارائه مجوز ترخیص صادره توسط شرکت سپرده گذاری مرکزی به انبار مربوطه ميباشد.
در صورت فروش گواهي سپرده كالايي توثيق شده توسط وثیقه گذار یا وثیقه گیر، شركت سپردهگذاري مركزي پس از انجام فرآیند تسویه، وجوه مربوطه را به حساب کارگزار ناظر منظور می‌نماید.
کارگزار ناظر مکلف است، مبلغ واریزی از سوی شرکت سپرده‌گذاری مرکزی موضوع ماده فوق را به حساب وثیقه گیر واریز نماید.
کارگزار ناظر مکلف است ظرف یک روز کاری پس از تسویه اوراق گواهی سپرده کالایی توسط شرکت سپرده‌گذاری مرکزی و واریز وجوه مربوطه توسط آن شرکت، گزارش اوراق گواهی سپرده کالایی توثیق شده را با ذکر کد وثیقه، تعداد اوراق بهادار فروخته شده و وجوه حاصله ناشی از معامله مربوطه، به تفکیک به وثیقه گیر اعلام نماید. کارگزار ناظر مکلف است در صورت درخواست وثیقه گذار، اطلاعات مذکور در این ماده را به وثیقه گذار نیز ارائه نماید.
شركت سپردهگذاري مركزي، عمليات پاياپاي گواهي سپرده كالايي و تسويه وجوه ناشي از معاملات و انتقال مالكيت گواهي سپرده كالايي را بر عهده دارد.
روز تسويه براي معاملات گواهي سپرده كالايي دو روز كاري پس از انجام معامله (T+2) خواهد بود. مهلت زماني تسويه بر اساس مصوبۀ هيئت مديرۀ شركت سپردهگذاري مركزي قابل تغيير ميباشد.
كاهش مدت تسويه معاملات گواهي سپرده كالايي تا يك روز كاري پس از انجام معامله با درخواست بورس و تأييد شركت سپرده گذاري مركزي اوراق بهادار و تسويه وجوه امكان پذير مي باشد.
مسئوليت تسويۀ بهاي گواهي سپرده كالايي خريداري شده در روز تسويه با كارگزار خريدار خواهد بود.
در پايان هر روز، بورس پيام الكترونيكي انجام يا عدم انجام معامله را كه حاوي اطلاعات مربوط به معاملات انجام شده آن روز ميباشد، از طريق سامانۀ معاملاتي به شركت سپردهگذاري مركزي ارسال مي‌نمايد. فايل مذكور حداقل بايد شامل موارد زير در هر معامله باشد:
ا. تاريخ و زمان انجام معامله.
ب. نماد معاملاتي.
ج. كد معاملاتي فروشنده و خريدار گواهي سپرده كالايي.
د. كد كارگزار فروشنده و خريدار.
ه. تعداد گواهي سپرده كالايي.
و. قيمت گواهي سپرده كالايي.
ز. ارزش كلي معامله.
ح. شماره مرجع معامله.
انتقال مالكيت گواهي سپرده كالايي در روز انجام معامله و با توجه به اطلاعات روزانۀ دريافتي مطابق مادۀ 39 اين دستورالعمل، در كد معاملاتي فروشنده و خريدار به صورت مكانيزه ثبت مي‌شود و براي انتقال مالكيت گواهي سپرده كالايي نيازي به تاييد مجدد فروشنده يا خريدار نخواهد بود.
گواهي سپرده كالايي بر اساس اطلاعات دريافتي، از كد معاملاتي فروشنده به كد معاملاتي خريدار منتقل مي‌شود و مسئوليت صحت اطلاعات دريافتي بر عهدة ارسال‌كنندۀ آن ميباشد.
به منظور تسويۀ كامل وجوه، هر كارگزار موظف است حساب يا حساب‌هاي بانكي تسويه را طبق شرايطي كه شركت سپردهگذاري مركزي مشخص مي‌كند افتتاح نمايد.
شركت سپردهگذاري مركزي حق نظارت، دريافت گزارش نقل و انتقالات و به عنوان وكيل كارگزار، حق برداشت از حساب ياد شده را به منظور انجام عمليات پاياپاي وجوه ناشي از معاملات خواهد داشت.
شركت سپردهگذاري مركزي تا پايان هر روز معاملاتي، خالص مبلغي را كه بايد به هر كارگزار پرداخت يا از او دريافت كند، براي روز تسويه محاسبه و به صورت اطلاعيه از طريق سامانه، براي كارگزار مربوطه ارسال مي‌نمايد. اين مبلغ با كسر ارزش كل خريد گواهي سپرده كالايي توسط كارگزار از ارزش كل فروش گواهي سپرده كالايي توسط وي، محاسبه مي‌شود. در محاسبۀ ارزش خالص معامله، كسورات متعلقه مد نظر قرار مي‌گيرد.
در پايان روز معاملاتي، دو اطلاعيه به صورت مكانيزه براي كارگزاران ارسال مي‌شود:
اطلاعيه در خصوص پاياپاي روزانه كارگزار كه بايد شامل موارد زير باشد؛
ا. روز انجام معامله.
ب. نام و كد كارگزار.
ج. شماره اطلاعيه.
د. اقلام بدهكار و بستانكار كارگزار.
ه. تاريخ تسويه.
اطلاعيه درخصوص تك تك معاملات به صورت جداگانه كه بايد شامل موارد زير باشد؛
ا. تاريخ و ساعت انجام معامله.
ب. نام و كد مشتري كارگزار.
ج. شماره مرجع معامله.
د. اقلام بدهكار و بستانكار مشتري كارگزار.
درخصوص معاملات گواهي سپرده كالايي، كارگزار بدهكار موظف است مبلغ اعلام‌شده وفق مادۀ 43 اين دستورالعمل را حداكثر تا ساعت 12 دومين روز كاري پس از انجام معامله (T+2) به حساب تسويه نزد شركت سپردهگذاري مركزي واريز نمايد.
در روز تسويه، وجوه از حساب تسويۀ شركت سپردهگذاري مركزي برداشت و به حساب بانكي مخصوص كارگزاران بستانكار واريز ميگردد. مبالغ واريزي به حساب هر كارگزار بستانكار برابر با خالص مبلغ وفق مادۀ 43 اين دستورالعمل خواهد بود.
چنانچه كارگزار درخصوص اطلاعيه‌اي كه طبق مادۀ 44 اين دستورالعمل دريافت مي‌نمايد، اعتراض موجه و قابل قبولي دارد، موظف است حداكثر تا ساعت 15 فرداي روز ارسال اطلاعيه، اعتراض خود را به شركت سپردهگذاري مركزي اعلام نمايد. مگر اينكه كارگزار، اطلاعيۀ ديگري با عنوان اصلاح اطلاعيۀ اول دريافت كند.
در صورت عدم رعايت شرايط مربوط به تسويه و پاياپاي و نقض تعهدات كارگزار، شركت سپردهگذاري مركزي ضمن اطلاع به سازمان، اقدامات زير را حسب مورد انجام مي‌دهد:
انتقال مبالغ موضوع مادۀ 43 اين دستورالعمل از منابع در اختيار صندوق تضمين تسويه به حساب تسويۀ شركت سپردهگذاري مركزي.
برداشت وثايق كارگزار به نفع صندوق تضمين تسويه يا شركت سپردهگذاري مركزي.
پيگيري وصول مطالبات و خسارات وارده به شركت سپردهگذاري مركزي از كارگزار مطابق ماده 36 قانون بازار اوراق بهادار.
قطع بخشي از خدمات قابل ارائه به كارگزار عضو براساس مقررات مربوطه.
اطلاع به بورس جهت جلوگيري از انجام معاملات كارگزار.
هزينه انبارداري تا پايان روز انجام معامله در بورس بر عهده فروشنده و از روز بعد از آن تا زمان دريافت كالا از انبار بر عهده خريدار خواهد بود.
هزينه هاي انبارداري توسط شركت سپردهگذاري مركزي از وجه معامله كسر و به حساب انباردار و مابقي وجه معامله، پس از اعمال كسورات متعلقه، به حساب كارگزار فروشنده واريز مي گردد.
دارنده گواهي سپرده كالايي بايد پيش از انقضاي اعتبار گواهي سپرده كالايي جهت تحويل كالا، به انبار مربوطه مراجعه نمايد. درصورت عدم خروج كالا از انبار تا پايان ساعت كاري انبار در روز انقضاي اعتبار گواهي سپرده كالايي، گواهي مزبور قابليت معامله در بورس را نخواهد داشت و بورس مهلتي را براي مراجعه دارندگان گواهي سپرده كالايي يا كارگزار وي (به نمايندگي) به انبار مربوطه جهت تحويل كالا با پرداخت هزينه هاي انبارداري اعلام مي نمايد. درصورت عدم مراجعه دارنده گواهي سپرده كالايي يا كارگزار وي (به نمايندگي) پس از مهلت مذكور، انباردار خروج نهايي كالا را ثبت نموده و متعاقباً تضامين توديع شده توسط شركت سپرده گذاري مركزي آزاد و به انباردار مسترد مي گردد.
هرگونه نگهداري كالا پس از اتمام مهلت مذكور از شمول قوانين و مقررات بازار سرمايه خارج و تابع ساير قوانين و مقررات مربوط ميباشد.
هرگونه خروج كالا از انبار، مستلزم اخذ تائيديۀ قبلي شركت سپردهگذاري مركزي ميباشد.
انباردار موظف است در زمان مراجعه دارنده گواهي سپرده كالايي جهت تحويل كالا، جدول زمان بندي انجام امور بارگيري را به وي و بورس اطلاع‌رساني نمايد.
انباردار پس از اخذ درخواست تحويل و احراز هويت دارنده گواهي سپرده كالايي و اطمينان از مالكيت وي بر گواهي سپرده كالايي و وصول هرگونه هزينۀ انبارداري، حسب مورد از زمان سپردن كالا به انبار يا روز معامله تا موعد تحويل، اقدام به تحويل كالا به وي مي‌نمايد.
مسئوليت هرگونه مغايرت در كميت و كيفيت كالاي دريافتي با مندرجات گواهي سپرده كالايي متوجه انباردار مربوطه ميباشد.
مسئوليت بارگيري و حمل كالا از انبار بر عهده دارنده گواهي سپرده كالايي ميباشد.
كليه اختلافات ميان اشخاص مرتبط با اين دستورالعمل، وفق مادۀ 36 قانون بازار اوراق بهادار جمهوري اسلامي ايران (مصوب آذرماه 1384) در صورت عدم حل و فصل در كميته سازش كانون كارگزاران، در هيات داوري سازمان رسيدگي خواهد شد.
انباردار موظف است در صورت نياز به انبارگرداني، حداكثر 5 روز كاري قبل، مراتب را از طريق سامانه به بورس و عموم اطلاع رساني نمايد؛ در غير اين صورت انباردار موظف به جبران كليۀ خسارات احتمالي وارده خواهد بود.
بورس موظف به اطلاع رساني نام و مشخصات انبار و انباردار، آدرس، ظرفيت انبار، هزينه هاي انبار، ساعت فعاليت انبار، زمان انبارگرداني و ساير موارد پس از تائيد سازمان، حداكثر يك روز پس از صدور گواهي پذيرش در فهرست انبارهاي پذيرفته شده مي باشد.
اطلاع رساني در خصوص ظرفيت خالي انبارها و كالاهاي قابل پذيرش، از طريق بورس انجام مي‌گيرد.
موارد پيش‌بيني نشده در اين دستورالعمل، مشمول ساير قوانين و مقررات حاكم بر معاملات در بازار سرمايه است.
[1]- االحاقیه مصوب 04/03/1395 هیئت مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار
[2] - اصلاحیه مصوب 04/03/1395 هیئت مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار
[3] - الحاقیه مصوب 04/03/1395 هیئت مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار
[4] - الحاقیه مصوب 04/03/1395 هیئت مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار
[5] - اصلاحیه مصوب 04/03/1395 هیئت مدیره
[6] - اصلاحیه مصوب 28/12/1397 هیئت مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار
[7] -اصلاحیه مصوب 29/02/1399 هیئت مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار
[8] - اصلاحیه مصوب 11/04/1399 هیئت مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار
[9] -اصلاحیه مصوب 26/03/1399 هیئت مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار
[10] -اصلاحیه مصوب 05/11/1399 هیئت مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار
مرجع پایدار کشف قیمت و معاملات مبتنی بر کالا و اوراق بهادار کالایی