بررسي روند پيدايش و تکامل بورسهاي کالایی در جهان حاکي از آن است که ظهور و بسط فعاليتهاي اين گونه بازارها در عرصه اقتصاد کشورها از قرن نوزدهم به بعد در پي پاسخگويي به برخي از نيازمنديهاي اقتصادي و در بسياري موارد رفع برخي تنگناها و موانع در بازار کالاها بوده است. به عبارت ديگر، وجود برخي مشکلات در بازار کالاها (چه در بخش عرضه، تقاضا و چه در بخش توزيع) و به تبع آن نوسانات قيمت کالاها و همچنين برخي از نارساييها و ناکارآمديهاي بازار سنتي از يک طرف و مزايا و منافع ايجاد و راهاندازي بورسهاي کالایی و توانمندي آنها در رفع مشکلات فوقالذکر از طرف ديگر، مهمترين انگيزه و عواملي هستند که موجب پديدار شدن بورسهاي کالایی در صحنه اقتصاد کشورهاي مختلف گشتهاند. نارساييهاي بازار سنتي شامل نوسانات کاذب و عدم شفافيت در کشف قيمت و فقدان تضمينهاي لازم براي معاملهگران از مهمترين دلایل راهاندازي بورسهاي کالایی در کشورهاي جهان بوده است. در کشور ما نیز، اولین گام در جهت فراهم شدن زمینهی فعالیت بورسهای کالایی با هدف ایجاد یک بازار رقابتی و کارآمد، که بتواند به رشد تولید و سرمایهگذاری منجر شده و فرصت رانتخواری، فرار از مالیات و کسب درآمدهای نامشروع را از بین ببرد، در قانون برنامهی پنجسالهی سوم توسعه برداشته شد. بورس کالای ایران که از ادغام سازمان کارگزاران بورس فلزات تهران و سازمان کارگزاران بورس کالای کشاورزی تشکیل شده است، نقش بسیار مهمی در افزایش کارآیی بازارها و فعالیتهای تولیدی و تسهیل رشد و توسعهی اقتصادی کشور برعهده دارد. از جمله مهمترین کارکردهای بورس کالا میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
ساماندهی بازار رقابتی قانونمند، متشکل و تحت نظارت در جهت کشف قیمتهای منصفانه؛
امکان تأمین مالی در بازه زمانی کوتاه با کمترین هزینه؛
تضمین ایفای تعهدات طرفین در معاملات؛
ایجاد بستر پوشش ریسک مبتنی بر بازار؛
توسعه بستر معاملات کالاهای استاندارد؛
کاهش هزینههای انجام معاملات؛
انتشار آمار معاملات به صورت لحظهای جهت بهرهگیری توسط فعالان بازار و سیاستگذاران اقتصادی؛
تسریع در حل و فصل تخصصی اختلافات فیمابین طرفین قرارداد.
به لحاظ تاریخی سابقه بورس کالای ایران به دو سازمان مجزا برمیگردد، سازمان کارگزاران بورس فلزات تهران، که در شهریورماه سال 1382، فعاليت خود را آغاز کرد و همچنين سازمان کارگزاران بورس کالای کشاورزی ایران، که در شهریورماه سال 1383، شروع به فعاليت نمود. شرکت بورس کالای ایران (سهامی عام) بر اساس قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران مصوب آذر ماه 1384 مجلس شورای اسلامی تأسيس شده است. کليه عمليات و فعاليت های اجرائی سازمانهای کارگزاران بورس فلزات تهران و کارگزاران بورس کالای کشاورزی ایران از مهر ماه 1386 به شرکت بورس کالای ایران (سهامی عام) انتقال و فعاليت شرکت از تاریخ مذکور آغاز گردیده است. این شرکت دارای تالارهای معاملاتی در شهرهای تهران و کيش میباشد که معاملات صادراتی در محل تالار کيش انجام میشود. شرکت از مهر 1390 در بازار پایه شرکت فرابورس پذیرفته شده که در آذر 1395 به بازار پایه «الف» فرابورس، در بهمن 1397 به تابلوی فرعی بازار اول بورس اوراق بهادار تهران و سپس در مهر سال 1400 به بازار اول تابلوی اصلی بورس اوراق بهادار تهران منتقل گردید. بدین ترتيب، هماکنون بورس کالای ایران با تجربهای طولانی، بستری مناسب برای معاملات انواع محصولات صنعتی و معدنی، محصولات پتروشيمی و فرآوردههای نفتی و محصولات کشاورزی در قالب قراردادهای نقد، نسيه، سلف و کشف پریميوم در بازار معاملات فيزیکی و فرعی فراهم کرده است. همچنين در این بورس، معاملات ابزارهای نوین مالی ازجمله قرارداد آتی، قرارداد اختيار معامله، گواهی سپرده کالایی، سلف موازی استاندارد و صندوقهای کالایی بر روی کالاهای مختلف در حال انجام میباشد.
بورس کالای ایران در راستای تحقق اهداف خود توانسته است علاوه بر توسعه معاملات کالاها با استفاده از قراردادهای نقد، نسيه و سلف در بازار فيزیکی، روشهای معاملاتی دیگری را نيز به بازار معرفی نماید. همچنين در راستای توسعه بازار اوراق بهادار مبتنی بر کالا، ابزارهای معاملاتی مدرن و متنوعی بر روی کالاهای مختلف طراحی و به فعالان بازار معرفی شده است. هر ابزار با ویژگیهای منحصر به فردی که دارا میباشد، نيازهای بخشی از فعالان اقتصادی را پوشش میدهد. انواع بازارهای معاملات کالا و اوراق بهادار مبتنی بر کالا در بورس کالای ایران در حال حاضر به شرح زیر است:
بازار فیزیکی
در این بازار چهار گروه کالایی اصلی مورد معامله قرار میگيرند: محصولات صنعتی و معدنی، محصولات پتروشيمی، فرآوردههای نفتی و محصولات کشاورزی. روشهای معاملاتی در این بازار شامل چهار نوع قرارداد نقدی، نسيه، سلف و کشف پریميوم است که به سه روش نقدی، اعتباری و روش ترکيبی (نقدی/ اعتباری) تسویه میشوند. معاملات نقدی سادهترین شکل معاملات در بازار فيزیکی است. این معاملات در عين سادگی از حيث ایجاد شفافيت در اقتصاد کارکرد بسيار مهمی دارند. فرآیند انجام معاملات نقدی بدین صورت است که در ابتدا مشخصات عرضه از طریق اطلاعیه عرضه به فعالان بازار اعلام شده و پس از آن متقاضيان حائز شرایط، برای خرید کالا رقابت نموده و در صورت موفقيت در رقابت، قرارداد معامله نقدی بين خریدار و فروشنده (عرضهکننده) منعقد میگردد. پس از انعقاد قرارداد، خریدار و فروشنده در مهلت زمانی کوتاهی به ترتيب ملزم به تسویه وجه و تحویل کالا خواهند بود. در این معاملات امکان کشف قيمت منصفانه محصولات از طریق تقابل ميان عرضه و تقاضا فراهم شده و به دليل وجود سازوکار نظارت بر حسن اجرای تعهدات از طریق اتاق پایاپای بورس، ریسک نکول طرفين معاملات به شدت کاهش مییابد. پس از انعقاد قرارداد در معاملات نقدی، خریدار سه روز کاری مهلت دارد که تسویه معامله منعقدشده را به صورت نقدی یا اعتباری انجام دهد. در تسویه نقدی کل مبلغ ارزش قرارداد و کارمزدهای تخصيص یافته به خریدار توسط وی ظرف سه روز پرداخت خواهد شد. پس از انجام تسویه توسط خریدار، فروشنده تا سه روز کاری فرصت خواهد داشت که کالا را به خریدار تحویل دهد. معاملات نقدی با تسویه اعتباری تا مرحله انجام معامله و انعقاد قرارداد همانند معاملات با تسویه نقدی صورت گرفته و پس از انعقاد قرارداد، خریدار و فروشنده تسویه را براساس اطلاعیه عرضه انجام خواهند داد که ماحصل آن سند تسویه اعتباری است که به اتاق پایاپای تحویل داده میشود. در روش سوم و تسویه ترکيبی نيز بخشی از مبلغ ارزش قرارداد و کارمزدهای تخصيص یافته به خریدار توسط وی طی سه روز پرداخت شده و مابقی ارزش قرارداد مطابق با شرایط مندرج در اطلاعیه عرضه به صورت اعتباری و از طریق امضای سند تسویه اعتباری با فروشنده و ارایه سند آن به اتاق پایاپای، تسویه میشود.
نوع دوم قراردادهای موجود در بورس کالای ایران، معاملات مبتنی بر قرارداد نسيه میباشد، که در آن پرداخت وجه در سررسيد مشخص در آینده صورت میگيرد، اما کالا در زمان عقد قرارداد تحویل داده میشود. یکی از مزایای این روش معاملاتی، تامين مواد اوليه برای توليدکنندگان در صنایع پایيندستی و رفع مشکلات مربوط به تنگناهای مالی برای آنهاست.
معاملات سلف نيز از جمله مهمترین ابزارهای تأمين مالی مورد توجه فعالان بازار در بورس کالای ایران است. در این معاملات فروشنده متعهد میشود در زمان مشخصی در آینده کالا را به خریدار تحویل دهد. قراردادهای سلف نيز مانند قراردادهای نقدی به صورت تسویه نقدی یا اعتباری و یا ترکيب این دو امکانپذیر است. این معاملات از تمامی ویژگیهای معاملات نقد برخوردار است، به علاوه اینکه قراردادهای سلف با تسویه نقدی، یکی از ابزارهای تأمين مالی فروشندگان کالاها میباشند و به صورت فراگير توسط توليدکنندگان مورد استفاده قرار میگيرند. تأمين مالی در کوتاهترین زمان و در عين حال با کمترین هزینه امکانپذیر است و هيچ گونه محدودیتی از نظر ميزان وجوه مورد نياز جهت تأمين مالی وجود ندارد. توليدکنندگان با استفاده از قراردادهای سلف، کالاهای خود را از چند ماه قبل پيشفروش مینمایند و در نتيجه این قراردادها پوشش ریسک را برای طرف فروشنده به طور کامل فراهم مینماید.
در بازار فيزیکی، معاملات کالاها میتواند در دو رینگ داخلی و صادراتی انجام شود. در واقع منظور از رینگ داخلی، جلسه معاملاتی برای مبادله کالا با مقصد داخل کشور و منظور از رینگ صادراتی، جلسه معاملاتی برای معاملات کالاهایی است که مقصد آنها صرفا بازار بينالمللی است. مراحل پذیرش، فرایند معاملاتی و تسویه در رینگ صادراتی مشابه با رینگ داخلی است، اما معامله در رینگ صادراتی در مقایسه با رینگ داخلی دارای برخی الزامات نظير الزام خروج کالا از کشور در صورت معامله است.
نوع دیگری از معاملات قابل انجام در بازار فيزیکی، معاملات کشف پریميوم است که برای تبادل کالا ميان صنایع بزرگ که به طور پيوسته با یکدیگر معامله میکنند، طراحی شده است. این قرارداد به گونهای است که در آن معاملهگران نسبت به خرید و فروش کالا در یک یا چند تاریخ مشخص در آینده با قيمتی که بر اساس فرمول مشخص شده است توافق میکنند. به موجب این قرارداد، مقدار معينی مابهالتفاوت نسبت به قيمت مبنا (قيمت مرجع داخلی یا خارجی در تاریخ سررسيد) مورد توافق طرفين معامله قرار میگيرد. بر این اساس در ابتدای انجام توافق، طرفين باید قسمتی از ارزش حدودی معامله (بر اساس قيمت علیالحساب) را نزد اتاق پایاپای به عنوان ضمانت تودیع کنند. در قراردادهای کشف پریميوم یک قيمت مبنا (به عنوان مثال قيمت محصول در یکی از بورسهای جهانی) برای استعلام قيمت در سررسيد در اطلاعیه عرضه اعلام شده و خریداران تنها بر روی صرف و یا کسر قيمت نسبت به قيمت مبنا، با هم به رقابت میپردازند.
معاملات در بازار کالاهاي فیزیکی از ابتداي تأسیس بورس کالاي ایران با رویکرد مزایدهاي یا به عبارت دیگر به شکل عرضهمحور انجام میشده است. بدین صورت که عرضهکننده کالاي خود را در معرض رقابت خریداران کالا قرار میدهد و تنها زمانی امکان درخواست تقاضاي کالا براي خریداران فراهم است که عرضه کالا توسط عرضهکننده انجام پذیرفته باشد. رویکرد عرضهمحور به تنهایی توانایی پوشش کامل بازار برخی کالاها را نداشت. در همین راستا بورس کالاي ایران، سامانههاي معاملاتی و فرآیندهاي معاملاتی روش مناقصه را ایجاد کرد. در این روش، متقاضی مشخصات تقاضاي خود را در قالب اطلاعیه مناقصه به بورس تحویل نموده و این اطلاعیه در صورت پذیرش بورس منتشر میشود، سپس طی فرآیند حراج عرضهکنندگان کالا با یکدیگر رقابت کرده و عرضهکنندهاي با پایینترین قیمت پیشنهادي برنده رقابت خواهد بود. در معاملات مناقصه به منظور روان شدن جریان معاملات نوعی امکان انعطاف در مبادلات کالا پیشبینی شده و بدین منظور موضوعی به عنوان صرف و کسر قیمت تعریف شده است که به مابهالتفاوت قیمتی اعلام شده در اطلاعیه مناقصه ناشی از تغییر در کیفیت، بستهبندي و یا محل تحویل اشاره دارد که میبایست در زمان تحویل کالا توسط خریدار یا فروشنده به طرف مقابل پرداخت گردد و یا در حسابهاي فیمابین آنها لحاظ شود.
با توجه به بررسیهای صورت گرفته و وجود انواع روشهای حراج، به منظور تصميم منطقی خریداران در هنگام خرید و جلوگيری از خریدهای هيجانی و لزوم تامين مواد اوليه پایدار برای شرکتهای خریدار، تالار حراج باز توسط شرکت بورس کالای ایران افتتاح گردیده است. روش انجام معامله در تالار حراج باز مانند سایر تالارها دارای چهار دوره زمانی سبز، زرد، آبی و قرمز میباشد، با این تفاوت که زمان حراج )زمان قرمز یک دقيقهای) در صورت ثبت سفارش با قيمت بالاتر از سفارش موجود، به مدت زمانی که ناظر از قبل اعلام کرده است تمدید میگردد و حراج تا آنجا ادامه مییابد که خریدار دیگری بالاتر از قيمت سایر خریداران اقدام به ثبت نرخ نکند، لذا پس از پایان زمان اعلام شده از آخرین سفارش خرید ارسال شده، حراج خاتمه یافته و برنده حراج مشخص میگردد. در این روش حراج، کالاهای تکمحمولهای و چندمحمولهای قابليت معامله داشته و در صورت چند محمولهای بودن کالا، چندین خریدار امکان خرید بخشی از کالای عرضه شده توسط یک عرضهکننده را داشته و زمان رقابت در صورتی تکرار میگردد که تغييری در ترکيب تخصيص کالا رخ دهد.
بازار ف رعی
معاملات بازار فرعی بورس کالاي ایران همانند بازار فیزیکی انجام میگیرد، با این تفاوت که در آن کالاهایی مورد معامله قرار میگیرند که به دلیل عدم دارا بودن ویژگی تداوم عرضه یا استانداردپذیري، امکان پذیرش و معامله در بازار اصلی معاملات کالاهاي فیزیکی بورس کالاي ایران را دارا نیستند. از مهمترین مزایاي عرضه کالاها در بازار فرعی میتوان به کشف قیمت شفاف و منصفانه، امکان نظارت متمرکز بر معاملات و سرعت بخشیدن به مراحل آنها اشاره کرد. براساس دستورالعمل بازار فرعی بورس کالاي ایران، اموال غیرمنقول و کالاهایی که طبق مقررات، شرایط پذیرش در بازار معاملات کالاي فیزیکی را از دست میدهند نیز از جمله کالاهایی هستند که امکان معامله در بازار فرعی بورس کالا را دارند.
اموال غيرمنقول شامل املاک و مستغلات با کاربریهای گوناگون اعم از اداري، تجاري، مسکونی و اراضی زراعی است که طبق دستورالعمل با روش عرضه یکجا در بازار فرعی قابل عرضه هستند. روش عرضه یکجا روشی است که در آن موضوع مورد معامله به صورت یکجا توسط عرضهکننده در بازار فرعی عرضه میشود و سفارش هر متقاضی خرید یا کارگزار خریدار باید برابر کل موضوع مورد معامله باشد. عرضهکنندگان حقیقی یا حقوقی میتوانند املاك و مستغلات موردنظر خود را که حائز شرایط اعلام شده است، از طریق کارگزار مشاور پذیرش به بورس کالاي ایران معرفی نمایند و املاك با شرایط فروشی که عرضهکننده مطابق با فرم سفارش فروش اعلام نموده در یک فرآیند حراج به فروش خواهد رسید. کاهش بوروکراسی تشریفات مناقصه و مزایده اشخاص حقوقی، کاهش هزینههاي معاملاتی، ضمانت ایفاي تعهدات طرفین و بازاریابی از طریق شبکه ملی کارگزاران مزایاي بهرهگیري از این بازار براي فعالان بازار املاك و مستغلات است.
بازار مشتقه
ابزارهاي تعریف شده در این بازار عمدتاً با هدف مدیریت ریسک نوسان قیمت طراحی شدهاند. دو ابزار مشتقه اصلی یعنی قرارداد آتی و قرارداد اختیار معامله که متعارفترین ابزارهاي جهانی مدیریت ریسک به شمار میروند در بورس کالاي ایران معرفی شده است که به صورت پیوسته و روزانه مورد معامله قرار میگیرند.
قرارداد آتی، قراردادي است که بر اساس آن فروشنده متعهد میشود در سررسید معین، مقدار معینی از کالاي مشخص را به قیمت مشخص بفروشد و در مقابل، خریدار که طرف دیگر قرارداد است متعهد میشود همان کالا با همان مشخصات را در سررسید معین بخرد و براي اینکه هر دو طرف به تعهدات خود عمل کنند باید مبلغی را به عنوان وجه تضمین اولیه نزد اتاق پایاپاي بگذارند که این وجه متناسب با تغییرات قیمت معاملات قرارداد آتی موردنظر به صورت روزانه تعدیل میگردد. از جمله ویژگیهاي این معاملات میتوان به تضمین معاملات توسط اتاق پایاپاي و نبود ریسک اعتباري، معامله در بورس و شفافیت قیمت، هزینه اندك معاملات، استفاده از اهرم مالی براي خرید و فروش، نقدشوندگی بالاي معاملات، استانداردسازي و معافیت مالیاتی اشاره کرد. قراردادهاي آتی به دلیل ویژگیهاي خاص خود معمولاً داراي بازار ثانویه پررونق و با نقدشوندگی بالا هستند. قرارداد آتی پرمعاملهترین ابزار معرفیشده در بورسهاي کالایی کشورهاي پیشرفته است.
قرارداد اختیار معامله قراردادي است که در آن یک طرف، اختیار (حق) خرید و یا فروش کالایی را از طرف دیگر خریداري میکند و به موجب آن قادر خواهد بود که در صورت تمایل در سررسید معینی از این حق خود استفاده کند یا به عبارت دیگر اختیار خرید یا اختیار فروش خود را اعمال کند. دارنده (خریدار) اختیار این حق را به موجب پرداخت مبلغی به فروشنده اختیار کسب کرده است. در حقیقت تنها خریدار اختیار خرید یا فروش حق اعمال آن را دارد و در صورت اعمال اختیار از سوي خریدار اختیار، فروشنده ملزم به ایفاي تعهدات عنوان شده در قرارداد اختیار است. در صورت اعمال اختیار خرید، فروشنده اختیار خرید موظف به تحویل دارایی با مشخصات، مقدار و قیمت تعیینشده در قرارداد به خریدار اختیار خرید است و در صورت اعمال اختیار فروش، فروشنده اختیار فروش موظف به خرید دارایی با مشخصات، مقدار و قیمت تعیینشده در قرارداد از خریدار اختیار فروش است. این ابزار نیز براي پوشش ریسک نوسانات قیمت استفاده میگردد و از خاصیت اهرمی برخوردار است. هزینه انجام معاملات اندك است و راهبردهاي معاملاتی گستردهاي را میتوان با استفاده از این ابزار عملیاتی نمود.
بازار مالی
برخی از ابزارهاي تعریف شده در بورس کالاي ایران با رویکرد تأمین مالی طراحی شده است. بخشهاي اقتصادي مختلف با به کارگیري این ابزارها قادر خواهند بود تأمین مالی گستردهتر و کمهزینهتري را براي خود فراهم آورند. همچنین این ابزارها به گونهاي طراحی شده است که سرمایهگذاران بیشتري را به سوي بازارهاي کالایی جذب کند.
معاملات اوراق سلف موازي استاندارد شکل تکاملیافته معاملات سلف بازار فیزیکی بورس کالا است. معاملات سلف قابل انجام در بازار فیزیکی علیرغم مزیتهایی که دارند با محدودیتهاي خاصی مواجهاند که امکان بهرهگیري حداکثری از آنها جهت تأمین مالی بهخصوص در دورههاي رکودي را تحت تأثیر قرار میدهد. خریداران کالا در معاملات سلف با ریسک تغییرات قیمت و ریسک نقدشوندگی مواجه هستند زیرا به دلیل نبود بازار ثانویه براي این نوع معاملات امکان فروش کالاي مورد نظر توسط خریدار به شخص ثالث وجود ندارد. به همین دلیل خریداران تمایلی به پیش خرید بلندمدت (بیش از 6 ماه) با این شیوه ندارند و تأمین مالی در این روش به دورههاي کوتاهمدت محدود میگردد که این مشکلات با تعریف اوراق سلف موازي استاندارد برطرف شده است. معاملات این اوراق مانند معاملات سلف میباشد با این تفاوت که خریدار این اختیار را دارد که قبل از تاریخ سررسید، قرارداد را به شخص دیگري واگذار کند. در این نوع قرارداد، ابتدا اوراق توسط ناشر (تولیدکننده کالا) در بازار اولیه عرضه میگردد و پس از آن با تشکیل بازار ثانویه، خریداران میتوانند اوراق خریداريشده را به دیگران واگذار نمایند. در بازار ثانویه هیچ محدودیتی در خرید و فروش اوراق وجود ندارد و افراد میتوانند اوراق را به دفعات مورد معامله قرار دهند.
گواهی سپرده کالایی اوراق بهاداري است که مؤید مالکیت دارنده آن بر مقدار معینی کالا است. به عبارتی بهتر گواهی سپرده کالایی، سندي است که در قبال تحویل کالا به انبارهاي تحت نظارت بورس کالاي ایران صادر و مشخصات مربوط به کمیت و کیفیت کالا در آن درج میگردد. به منظور راهاندازي این بازار، انبارهاي تخصصی که حائز استانداردهاي موردنظر بورس کالا هستند پس از تودیع تضامین و بیمهنامههاي لازم، مورد پذیرش بورس کالا قرار گرفته و ورود و خروج کالا در انبارها تحت نظارت مستمر بورس قرار میگیرد. سپس صاحبان کالا میتوانند کالاهایی را که منطبق با مشخصات کیفی اعلامی توسط بورس باشد نزد انبارها سپرده کنند و به پشتوانه کالاي سپرده شده، گواهی سپرده کالایی در سامانهها صادر میگردد. دارندگان گواهی سپرده کالایی میتوانند در بازار طراحی شده توسط بورس کالاي ایران اقدام به خرید یا فروش این اوراق کنند. معاملات این اوراق به دو صورت حراج پيوسته و ناپيوسته انجام می شود. حراج پيوسته شامل چهار مرحله پيش گشایش (مرحله ورود سفارشات عرضه و تقاضا)، حراج تکقيمتی )کشف قيمت با توجه به سفارشات ثبت شده در مرحله پيش گشایش)، حراج پيوسته (در این مرحله عرضه و تقاضا با توجه به پيشنهادات قيمتی ثبت شده با یکدیگر تطبيق داده میشوند و معاملات ادامه پيدا میکند( و نهایتا پایان جلسه معاملاتی، میباشد. حراج ناپيوسته مرحله سوم از مراحل نام برده را شامل نمیشود، به این معنا که به محض کشف قيمت گشایش و انجام معامله با توجه به قيمت کشف شده، جلسه معاملاتی پایان یافته و پس از آن هيچگونه معاملهای انجام نمیشود.
دارندگان گواهی سپرده میتوانند با توثیق این اوراق، از شبکه بانکی کشور تسهیلات مالی دریافت نمایند. در این روش اگر مالک گواهی سپرده کالایی به هر دلیلی نتواند به تعهدات بانکی خود عمل نماید، بانک میتواند با فروش گواهی سپرده کالایی در بستر معاملاتی بورس کالا، منابع مالی خود را وصول نماید. البته درصورتیکه فروش گواهی سپرده میسر نباشد، بانک میتواند کالا را تحویل گرفته و در بازار به فروش رساند. با توجه به اینکه در این روش ریسک نکول و نقدشوندگی دارایی توثیق شده براي شبکه بانکی کاهش مییابد، استفاده از ابزار گواهی سپرده کالایی موجب تسریع روند پرداخت تسهیلات مالی و کاهش هزینه تأمین مالی براي وام گیرندگان خواهد شد. بنابراین بهکارگیري این روش هدایت منابع بانکی به سمت تولید را تسهیل خواهد نمود.
صندوقهاي کالایی به دلیل ایجاد امکان سرمایهگذاري در بازارهاي کالایی براي عموم، موفقیت قابل ملاحظهاي را در بازارهاي مالی جهان به دست آوردهاند. این صندوقها امکان پیروي از بازده تغییرات قیمتی یک یا چند کالاي معین را فراهم میآورند و واحدهاي آنها در بورس قابل معامله است. فعالیت اصلی این صندوقها سرمایهگذاري در اوراق بهادار مبتنی بر کالاهایی است که به عنوان دارایی پایه صندوق در نظر گرفته میشوند.
مدیران این صندوقها با استفاده از وجوه سرمایهگذاران، در مقیاس بزرگ سرمایهگذاري میکنند و به دنبال کسب بازدهی مناسب براي سرمایهگذاران صندوق هستند. سرمایهگذاران یا دارندگان واحدهاي سرمایهگذاري صندوق به نسبت سهم یا میزان سرمایهگذاري خود در صندوق، در سود و زیان آن شریک میشوند. این صندوقها به سرمایهگذاران این امکان را میدهند که به رغم کسب بازدهی از نوسانات قیمتی کالاهاي مورد نظر خود، نگرانی چندانی نسبت به نحوه خرید و نگهداري کالا، انبارداري، تحمل هزینههاي حملونقل و خسارتهاي احتمالی نداشته باشند.
قوانین بالادستی حاکم بر فعالیتهای بورس کالای ایران
بند ج ماده 36 قانون احکام دائمی برنامههای توسعه کشور: کالاهایی که در بورسهای کالایی به عنوان بازار متشکل، سازمانیافته و تحت نظارت پذیرفته میشوند و مورد داد و ستد قرار میگیرند طبق قوانین و مقررات حاکم بر آن بورسها عرضه شده و مورد معامله قرار میگیرند. عرضه، معامله، تسویه و تحویل نهائی کالاهای مذکور مشمول قوانین و مقررات مربوط به بازارهای غیرمتشکل کالایی نیست.
ماده 6 قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید: ماده (143) قانون مالیات های مستقیم مصوب 3/12/1366 و اصلاحات بعدی آن به شرح زیر اصلاح ... گردید:
ماده 143ـ معادل ده درصد (10%) از مالیات بردرآمد حاصل از فروش کالاهایی که در بورس های کالایی پذیرفته شده و به فروش می رسد و ... با تأیید سازمان بخشوده می شود.
ماده 17 قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید: خرید و فروش کالاهای پذیرفته شده در بورسهای کالایی که با رعایت مقررات حاکم بر آن بورسها مورد دادوستد قرار میگیرند توسط وزارتخانهها، سازمانها، نهادها و دستگاههای دولتی و عمومی و دستگاههای اجرایی نیاز به برگزاری مناقصه یا مزایده و تشریفات مربوط به آنها ندارد.
ماده 18 قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید: دولت مکلف است کالای پذیرفته شده در بورس را از نظام قیمتگذاری خارج نماید.
مرجع پایدار کشف قیمت و معاملات مبتنی بر کالا و اوراق بهادار کالایی